අධි කොලෙස්ටරෝල්

අධික කොලෙස්ටරෝල් යනු ඔබේ රුධිරයේ කොලෙස්ටරෝල් ලෙස හඳුන්වන මේද ද්‍රව්‍යය අධික ලෙස තිබීමයි.

ඔබ වයස අවුරුදු 50 ට වැඩි නම්, පිරිමියෙක් නම්, ආර්තවහරණයෙන්(Menopause) පසු වී ඇත්නම්, හෝ ඔබ දකුණු ආසියානු හෝ උප සහරා අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති අයෙක් නම්, ඔබට අධික කොලෙස්ටරෝල් ඇතිවීමේ සම්භාවිතාව වැඩිය. එය පවුල් තුළ ද පැවතිය හැකිය. මේද ආහාර අනුභව කිරීම, ප්‍රමාණවත් ලෙස ව්‍යායාම නොකිරීම, අධික බර, දුම්පානය සහ මත්පැන් පානය කිරීම නිසා ද එය ඇති විය හැක.

කොලෙස්ටරෝල් මට්ටම ඉහළ යාමට හේතුව කුමක්ද?

රුධිරයේ ඉහළ කොලෙස්ටරෝල් මට්ටම්වල යාන්ත්‍රණය (හයිපර්කොලෙස්ටරෝල්මියාව ලෙසද හැඳින්වේ) කොලෙස්ටරෝල් නිෂ්පාදනය, පරිභෝජනය සහ බැහැර කිරීම අතර සාමාන්‍ය සමතුලිතතාවයට බාධා කරන ජානමය, ආහාරමය, පරිවෘත්තීය සහ ජීවන රටා සාධකවල එකතුවක් ඇතුළත් වේ.

කොලෙස්ටරෝල් මූලික කරුණු

• කොලෙස්ටරෝල් යනු සෛල පටල, හෝමෝන සංස්ලේෂණය සහ පිත නිෂ්පාදනය සඳහා අත්‍යවශ්‍ය ලිපිඩයකි.
• එය ලිපොප්‍රෝටීන මගින් ගෙන යන රුධිරයේ සංසරණය වේ:
  • LDL (අඩු ඝනත්ව ලිපොප්‍රෝටීන්): “නරක කොලෙස්ටරෝල්” — පටක වලට කොලෙස්ටරෝල් ලබා දෙයි; අතිරික්තය රුධිර වාහිනී ඵලක (Atherosclerotic plaques) සෑදීමට හේතු වේ.
  • HDL (අධි-ඝනත්ව ලිපොප්‍රෝටීන්): “හොඳ කොලෙස්ටරෝල්” – පටක සහ ධමනි වලින් අතිරික්ත කොලෙස්ටරෝල් ඉවත් කරයි.

යාන්ත්‍රණ

A. කොලෙස්ටරෝල් සංස්ලේෂණය වැඩි වීම

• අක්මාව HMG-CoA රිඩක්ටේස් පරිවෘත්තීය මාර්ගය හරහා කොලෙස්ටරෝල් සංස්ලේෂණය කරයි.
• සංස්ලේෂණය වැඩි කරන සාධක:
  • අධික සංතෘප්ත මේද පරිභෝජනය
  • ජානමය ආබාධ (උදා: පවුල් හයිපර් කොලෙස්ටරෝල්මියාව)
  • ඉන්සියුලින් ප්‍රතිරෝධය (කොලෙස්ටරෝල් සංස්ලේෂණය උත්තේජනය කරයි)

B. LDL (Low-Density Lipoprotein) ප්‍රතිග්‍රාහක ක්‍රියාකාරිත්වය අඩු වීම

• අක්මා සෛල මත ඇති LDL ප්‍රතිග්‍රාහක රුධිරයෙන් LDL කොලෙස්ටරෝල් ඉවත් කරයි.
• පවුල් හයිපර් කොලෙස්ටරෝල්මියාව වැනි තත්වයන් තුළ, විකෘති මෙම ප්‍රතිග්‍රාහක සංඛ්‍යාව හෝ ක්‍රියාකාරිත්වය අඩු කරයි.
• මෙය LDL නිෂ්කාශනය (Clearance ) අඩුවීමට සහ රුධිර මට්ටම් ඉහළ යාමට හේතු වේ.

C. ආහාර මගින් කොලෙස්ටරෝල් අධික ලෙස ලබා ගැනීම

• සංතෘප්ත මේද, ට්‍රාන්ස් මේද සහ කොලෙස්ටරෝල් බහුල ආහාර ගැනීමෙන් රුධිරයේ කොලෙස්ටරෝල් මට්ටම ඉහළ යයි.
• මෙම මේද LDL ප්‍රතිග්‍රාහක නියාමනය කරන අතර අක්මාව තුළ කොලෙස්ටරෝල් සංස්ලේෂණය ප්‍රවර්ධනය කරයි.

D. දුර්වල HDL (High-Density Lipoprotein) ක්‍රියාකාරිත්වය

• HDL හි අඩු මට්ටම් හෝ අක්‍රියතාව ප්‍රතිලෝම කොලෙස්ටරෝල් ප්‍රවාහනය අඩු කරයි.
• මෙය පටක හා ධමනි වලින් කොලෙස්ටරෝල් ඉවත් කිරීමට ශරීරයට ඇති හැකියාව අඩාල කරයි.

E. තරබාරුකම සහ පරිවෘත්තීය සින්ඩ්‍රෝමය (Metabolic Syndrome)

• උදර තරබාරුකම සහ ඉන්සියුලින් ප්‍රතිරෝධය පහත සඳහන් රෝග සමඟ සම්බන්ධ වේ:
  • VLDL (ඉතා අඩු ඝනත්ව ලිපොප්‍රෝටීන) නිෂ්පාදනය වැඩි වීම.
  • අඩු වූ HDL මට්ටම්
  • කුඩා, ඝන LDL අංශු (රුධිර වාහිනී ඵලක ඇතිකිරිමට හේතුවේ)

F. ක්‍රියාකාරී නොවන තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථිය

• තයිරොයිඩ් හෝමෝන මට්ටම අඩුවීම LDL ප්‍රතිග්‍රාහක ක්‍රියාකාරිත්වය සහ කොලෙස්ටරෝල් පරිවෘත්තීය ක්‍රියාවලිය මන්දගාමී කරයි, රුධිර කොලෙස්ටරෝල් වැඩි කරයි.

G. ජානමය හේතූන්

• පවුල් හයිපර් කොලෙස්ටරෝල්මියාව (FH):
  • LDLR, APOB, හෝ PCSK9 වැනි ජානවල විකෘති නිසා ඇතිවේ.
  • උපතේදීම ඉතා ඉහළ LDL මට්ටම් සහ මුල් අවධියේදී ධමනි සිහින් වීම ඇති කරයි.
• බහු ජාන (Polygenic) හයිපර් කොලෙස්ටරෝල්මියාව:
  • බහුවිධ ජානමය වෙනස්කම් කොලෙස්ටරෝල් මට්ටම් මධ්‍යස්ථව ඉහළ යාමට දායක වේ.

රෝග ලක්ෂණ

සාමාන්‍යයෙන් අධික කොලෙස්ටරෝල් රෝග ලක්ෂණ ඇති නොකරයි. ඔබට එය තිබේදැයි සොයා ගත හැක්කේ රුධිර පරීක්ෂණයකින් පමණි.

රෝග විනිශ්චය

රුධිර කොලෙස්ටරෝල් පරීක්ෂණයක් මත පදනම්ව රෝග විනිශ්චය තහවුරු කර ඇත. වැඩිහිටියන් කොලෙස්ටරෝල් සඳහා පරීක්ෂා කළ යුතුය: අවදානම් සාධක නොමැති නම් සෑම වසර 5 කට වරක්, අවදානම් සාධක ඇති පුද්ගලයින් සඳහා සෑම වසර 1-2 කට වරක් සහ ඔබට රෝගය පිළිබද පවුල් ඉතිහාසයක් තිබේ නම් ඊට වැඩි කාලයක්. කොලෙස්ටරෝල් පරීක්ෂණයක් කිරීමට ක්‍රම දෙකක් තිබේ.

1. ලේ සාම්පල පරීක්ෂණය
   සාමාන්‍යයෙන් ඉඳිකටුවක් භාවිතයෙන් ඔබේ අතෙන් රුධිරය ලබා ගනී. මෙය ඔබේ කොලෙස්ටරෝල් මට්ටම පරීක්ෂා කිරීම සඳහා රසායනාගාරයකට යවනු ලැබේ. දින කිහිපයකින් ඔබට ප්‍රතිඵල ලැබෙනු ඇතැයි අපේක්ෂා කළ හැකිය. පරීක්ෂණයට පැය 12 කට පෙර කිසිවක් අනුභව නොකරන ලෙස (“නිරාහාරව සිටීමට”) ඔබෙන් ඉල්ලා සිටිය හැකිය. නමුත් බොහෝ දෙනෙකුට නිරාහාරව සිටීමට අවශ්‍ය නොවේ.
   
2. ඇඟිලි තුඩින් ලබාගන්නා කුඩා ලේ බිදු පරීක්ෂණය
   ඔබට මෙම සරල පරීක්ෂණය ෆාමසියකින් ද ලබා ගත හැකිය. මෙය හෘද රෝග සහ දියවැඩියාව වැනි ගැටළු වල මුල් සලකුණු හඳුනා ගැනීමට උපකාරී වන පරීක්ෂණයකි. ඔබේ ඇඟිල්ලට විදීම මගින් ලබාගන්න කුඩා ලේ බින්දුවකින් මෙම පරීක්ෂණය සිදු කළ හැකිය. කඩදාසි තීරුවක රුධිර බිංදුවක් දමනු ලැබේ. මෙය මිනිත්තු කිහිපයකින් ඔබේ කොලෙස්ටරෝල් පරීක්ෂා කරන යන්ත්‍රයකට දමනු ලැබේ.

	කොලෙස්ටරෝල් පරීක්ෂණ උප වර්ගය	සාමාන්‍ය මට්ටම් (mmol/L)
1	මුළු කොලෙස්ටරෝල්	5 ට අඩු
2	HDL (හොඳ කොලෙස්ටරෝල්)	පිරිමින් සඳහා 1.0 ට වැඩි කාන්තාවන් සඳහා 1.2 ට වැඩි
3	HDL නොවන (නරක කොලෙස්ටරෝල්)	4 ට අඩු

ප්‍රතිකාර
ඔබේ කොලෙස්ටරෝල් අඩු කිරීමට ඔබට ඖෂධ අවශ්‍ය විය හැක්කේ:

• ඔබේ ආහාර වේල සහ ජීවන රටාව වෙනස් කිරීමෙන් පසුවත් ඔබේ කොලෙස්ටරෝල් මට්ටම අඩු වී නැතිනම්.
• ඔබට හෘදයාබාධයක් හෝ ආඝාතයක් ඇතිවීමේ ඉහළ අවදානමක් තිබේනම්.

1. ස්ටැටින්(Statin)

ස්ටැටින් යනු අධික කොලෙස්ටරෝල් සඳහා බහුලවම භාවිතා වන ඖෂධ වේ.ඒවා ඔබේ ශරීරය නිපදවන කොලෙස්ටරෝල් ප්‍රමාණය අඩු කරයි.ඔබ දිනකට එක් වරක් පෙත්තක් ගන්නවා. සාමාන්‍යයෙන් ඔබ ඒවා ජීවිත කාලය පුරාම ගත යුතුයි.

2. අධික කොලෙස්ටරෝල් සඳහා වෙනත් ඖෂධ
ස්ටැටින් ක්‍රියා නොකරන්නේ නම් හෝ ඔබට ස්ටැටින් ගැනීමට අවශ්‍ය නැතිනම් වෙනත් ඖෂධ භාවිතා කළ හැකිය.

මේවාට ඇතුළත් වන්නේ:

• අනෙකුත් පෙති – එසෙටිමිබ්, ෆයිබ්‍රේට්, බයිල් අම්ල අනුක්‍රමික (Resins) සහ බෙම්පෙඩොයික් අම්ලය වැනි
• එන්නත් – ඇලිරොකුමාබ්, එවොලොකුමාබ් සහ ඉන්ක්ලිසිරන් වැනි

අධික කොලෙස්ටරෝල් වළක්වා ගන්නේ කෙසේද?

1.සෞඛ්‍ය සම්පන්න,සමබර ආහාර වේලක් ගන්න

• සංතෘප්ත මේද සීමා කරන්න
  රතු මස් (ගව,ඌරු,එළු සහ බැටළු මස්), සම්පූර්ණ මේද සහිත කිරි නිෂ්පාදන, බටර්, පාම් තෙල් වල දක්නට ලැබේ.
  ඒ වෙනුවට → කෙට්ටු ප්‍රෝටීන් (මාළු,කරවල,කිරි,බිත්තර,කුකුළ් මස්,පරිප්පු,මුං,කඩල,සෝයා ආදී) සහ ශාක පදනම් වූ තෙල් (පොල්තෙල්, ඔලිව්, කැනෝලා) සමඟ අනුභව කරන්න.
• ට්‍රාන්ස් මේද වලින් වළකින්න
  බැදපු ආහාර, ඇසුරුම් කළ කෙටි ආහාර, මාගරින් වල දක්නට ලැබේ
  ඒ වෙනුවට → “අර්ධ වශයෙන් හයිඩ්‍රජනීකෘත තෙල්” සඳහා ලේබල් කියවන්න.
• ද්‍රාව්‍ය තන්තු වැඩි කරන්න
  ආහාර: ඕට්ස්, බෝංචි, පරිප්පු, ඇපල්, හණ ඇට
   මේවා LDL (නරක කොලෙස්ටරෝල්) අඩු කිරීමට උපකාරී වේ.
• වැඩිපුර පලතුරු, එළවළු සහ සම්පූර්ණ ධාන්‍ය වර්ග අනුභව කරන්න
  කොලෙස්ටරෝල් පාලනයට සහාය වන ප්‍රතිඔක්සිකාරක සහ තන්තු වලින් පොහොසත්
• සෞඛ්‍ය සම්පන්න මේද ඇතුළත් කරන්න
  ඇට වර්ග, බීජ, අලිගැට පේර සහ තෙල් සහිත මාළු (උදා: සැමන්) හොඳ HDL මට්ටම් සඳහා සහාය වේ.

2. ශාරීරිකව ක්‍රියාශීලීව සිටින්න

• සතියකට අවම වශයෙන් මිනිත්තු 150ක් මධ්‍යස්ථ තීව්‍රතාවයකින් යුත් ව්‍යායාමයක් සඳහා ඉලක්ක කර ගන්න.
  (උදා: වේගවත් ඇවිදීම,දිවීම, බයිසිකල් පැදීම, පිහිනීම)
• ශාරීරික ක්‍රියාකාරකම්:
  • HDL (හොඳ කොලෙස්ටරෝල්) වැඩි කරයි.
  • LDL (නරක කොලෙස්ටරෝල්) සහ ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ අඩු කිරීමට උපකාරී වේ

3. නිරෝගී බරක් පවත්වා ගන්න.

• ශරීරයේ අතිරික්ත මේදය (විශේෂයෙන් උදරය නෙරා ඒම හා  ඉණ වටා පරිමිතිය වැඩිවීම) ඉහළ LDL සහ පහළ HDL සමඟ සම්බන්ධ වේ.
• 5-10% කින් බර අඩු කර ගැනීමෙන් පවා කොලෙස්ටරෝල් මට්ටම සැලකිය යුතු ලෙස වැඩිදියුණු කළ හැකිය.

4. දුම්පානය නතර කරන්න

• දුම්පානය HDL අඩු කරන අතර රුධිර නාල වලට දැඩි හානි සිදුකරයි.
• දුම්පානය නතර කිරීම HDL මට්ටම වැඩි දියුණු කරන අතර හෘද රෝග අවදානම අඩු කරයි.

5. මත්පැන් පානය සීමා කරන්න.

• මධ්‍යස්ථ මත්පැන් HDL තරමක් වැඩි කළ හැකි නමුත් අධික ලෙස මත්පැන් කොලෙස්ටරෝල් සහ ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ වැඩි කරයි.
  • දිනකට මත්පැන් ඒකක 1ක් (කාන්තාවන්) සහ දිනකට මත්පැන් ඒකක 2ක් (පිරිමින්) සීමා කරන්න.

6. නිතිපතා කොලෙස්ටරෝල් පරීක්ෂා කර ගන්න.

• වැඩිහිටියන්ට සෑම අවුරුදු 4–6 කට වරක් හෝ අවදානමක් ඇත්නම් බොහෝ විට කොලෙස්ටරෝල් පරීක්ෂා කර ගත යුතුය.
• සංකූලතා ඇතිවීමට පෙර ජීවන රටා මැදිහත්වීමට පූර්ව හඳුනා ගැනීම ඉඩ සලසයි.

7. සෞඛ්‍ය තත්ත්වයන් කළමනාකරණය කරන්න

• පාලන ආශ්‍රිත කොන්දේසි වැනි
  • දියවැඩියාව
  • අධි රුධිර පීඩනය
  • තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථියේ අඩු ක්‍රියාකාරිත්වය (Hypothyroidism)
• කොලෙස්ටරෝල් අවදානම අඩු කිරීම සඳහා නියමිත ප්‍රතිකාර අනුගමනය කරන්න.

8. පවුලේ ඉතිහාසය සලකා බලන්න.

• ඔබට පවුල් හයිපර් කොලෙස්ටරෝල්මියාව තිබේ නම්, වැළැක්වීම සඳහා අවශ්‍ය විය හැකිය:
  • කලින් පරීක්ෂා කිරීම
  • ජීවන රටාවේ වෙනස්කම් සමඟ ඖෂධ (උදා: ස්ටැටින්)

සාරාංශය

අධික කොලෙස්ටරෝල් යනු ඔබේ රුධිරයේ කොලෙස්ටරෝල් ලෙස හඳුන්වන මේද ද්‍රව්‍යය අධික ලෙස තිබීමයි. සාමාන්‍යයෙන් අධික කොලෙස්ටරෝල් රෝග ලක්ෂණ ඇති නොකරයි. ඔබට එය තිබේදැයි සොයා ගත හැක්කේ රුධිර පරීක්ෂණයකින් පමණි. ඉහළ කොලෙස්ටරෝල් වල ව්‍යාධිජනක ක්‍රියාවලියට කොලෙස්ටරෝල් නිෂ්පාදනය වැඩිවීම, අඩුවීම හෝ අධික ලෙස පරිභෝජනය කිරීම ඇතුළත් වන අතර එය බොහෝ විට ජාන විද්‍යාව, ආහාර, තරබාරුකම සහ හෝමෝන අසමතුලිතතාවයන් මගින් නරක අතට හැරේ. එය හෘදයාබාධ හා ආඝාත සඳහා ප්‍රධාන අවදානම් සාධකයක් වන අතර, එය කල්තියා හඳුනා ගැනීම සහ ජීවන රටාව හෝ ඖෂධීය මැදිහත්වීම අත්‍යවශ්‍ය වේ.

වැළැක්වීමේ උපාය මාර්ගය	කොලෙස්ටරෝල් වලට බලපෑම
සෞඛ්‍ය සම්පන්න ආහාර වේලක්	↓ LDL, ↑ HDL
නිතිපතා ව්‍යායාම කිරීම	↓ LDL, ↑ HDL, ↓ ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ
බර පාලනය	සමස්ත ලිපිඩ සං‍යුතිය වැඩි දියුණු කරයි
දුම් පානයෙන්  වැලකීම	↑ HDL, රුධිර නාල සෞඛ්‍යය වැඩි දියුණු කරයි
මත්පැන් සීමා කරන්න	ට්‍රයිග්ලිසරයිඩ වැඩි වීම වළක්වයි
සාමාන්‍ය සෞඛ්‍ය පරීක්ෂාව	කලින් හඳුනා ගැනීම සහ මැදිහත්වීමට උපකාරිවේ.
අනෙකුත් රෝග පාලනය කිරීම	ලිපිඩ සමතුලිතතාවයට සහාය වේ

කළ යුතු දේ

• කොලෙස්ටරෝල් සඳහා පරීක්ෂා කරන්න (අවදානම් සාධක නොමැති නම් සෑම වසර 5 කට වරක්, අනෙක් ඒවා සඳහා වාර්ෂිකව)
• සෞඛ්‍ය සම්පන්න ආහාර වේලක් ගන්න
• ශාරීරිකව ක්‍රියාශීලීව සිටින්න.
• බර අඩු කර ගන්න
• දියවැඩියාව සහ අධි රුධිර පීඩනය වැනි අනෙකුත් සෞඛ්‍ය තත්වයන් කළමනාකරණය කරන්න

නොකළ යුතු දේ

• දුම් පානය නොකරන්න
• අධික ලෙස මත්පැන් පානය නොකරන්න.