දත් දිරායාම යනු කුමක්ද?
දත් දිරායාම (දන්ත දිරායාම), සියලුම වයස්වල පුද්ගලයින්ට බලපෑ හැකිය. ඕස්ට්‍රේලියාවේ, අවුරුදු 15 ට වැඩි වැඩිහිටියන් තිදෙනෙකුගෙන් එක් අයෙකුට ප්‍රතිකාර නොකළ දත් දිරායාමක් ඇත. දත් දිරායාම ප්‍රධාන (සහ ඉතා සුලභ) මහජන සෞඛ්‍ය ගැටලුවකි, මන්ද එය වේදනාව, ආසාදනය සහ දත් නැතිවීම වැනි සැලකිය යුතු ගැටළු වලට තුඩු දිය හැකි අතර එය සමස්ත සෞඛ්‍යයට සහ ජීවන තත්ත්වයට බලපායි. එය පුද්ගලයෙකුගේ ආහාර ගැනීමේ, කතා කිරීමේ හැකියාවට බලපාන අතර අනෙකුත් සෞඛ්‍ය ගැටළු සඳහා අවදානම් සාධකයක් පවා වේ.(දියවැඩියාව, හෘද රෝග සහ ඩිමෙන්ශියාව වැනි). එබැවින්, මෙම ඍණාත්මක ප්‍රතිවිපාක අවම කිරීම සඳහා කල්තියා හඳුනා ගැනීම, ප්‍රතිකාර කිරීම සහ වඩාත්ම වැදගත් දෙය නම්, වැළැක්වීම වැදගත් වේ.
එනමල් යනු දතෙහි පිටත තට්ටුවයි (රූපය 10.1). දත් දිරායාම ආරම්භ වන්නේ සමරු ඵලකයෙන් ලැබෙන අම්ලය ඔබේ දත් එනමලයට පහර දීමෙනි. දන්ත සමරු ඵලකය යනු ඔබේ දත් ආවරණය කරන පැහැදිලි ඇලෙන සුළු පටලයකි. එය සීනි සහ පිෂ්ඨය ගොඩක් අනුභව කිරීම සහ ඔබේ දත් හොඳින් පිරිසිදු නොකිරීම නිසාය. ඔබ ඔබේ දත්වලින් සීනි සහ පිෂ්ඨය පිරිසිදු නොකරන විට, බැක්ටීරියා ඉක්මනින් ඒවා පෝෂණය කර සමරු ඵලකය සෑදීමට පටන් ගනී.නැවත නැවත අම්ල ප්‍රහාර එල්ල වීම නිසා එනමල් ස්ථරය බිඳ වැටේ. දත් දිරායාම බොහෝ විට ආරම්භ වන්නේ ඔබේ එනමලයේ සුදු පැහැති ලපයක් ඇතිවීමෙනි, සාමාන්‍යයෙන් ඔබේ විදුරුමස් රේඛාව අසල ප්‍රතිකාර නොකළහොත් මෙය කුහරයක් හෝ දන්ත විවරයක් බවට පත්විය හැකිය. (රූපය 10.2) දිරායාමේ පසුකාලීන අවස්ථා වලදී, ඔබේ දත කහ-දුඹුරු හෝ කළු පැහැයක් ගනී.
දත් දිරායාම දරුවන් තුළ බහුලව දක්නට ලැබෙන රෝගයක් වන බැවින්, කුඩා කල සිටම ඔවුන්ගේ දත් සහ විදුරුමස් රැකබලා ගැනීම වැදගත් වේ. ඔබේ සහ ඔබේ දරුවන්ගේ දත් සහ විදුරුමස් නිරෝගීව තබා ගැනීමට සහ දත් දිරායාම වැළැක්වීමට ඔබට කළ හැකි සරල දේවල් කිහිපයක් තිබේ.
දත් දිරායාමට හේතුව කුමක්ද?
දත් දිරායාමේ රෝග යාන්ත්‍රණය (දන්ත දිරායාම) ආහාර සීනි, බැක්ටීරියා සහ දත් මතුපිට අතර සංකීර්ණ අන්තර්ක්‍රියාවක් ඇතුළත් වන අතර එමඟින් එනමලය සහ දන්ත ඛනිජ ඉවත් කිරීමට හේතු වේ. එය බොහෝ දුරට මුඛ ක්ෂුද්‍රජීවන් සහ කාබෝහයිඩ්‍රේට් පරිවෘත්තීය ක්‍රියාවලිය මගින් මෙහෙයවනු ලබන දිගුකාලීන රෝග තත්වයකි.
1. ජෛව පටල සෑදීම (දන්ත ඵලකය)
- දත් පිරිසිදු කිරීමෙන් පසු, මතුපිට ඉක්මනින් කෙල වලින් සෑදුන ප්‍රෝටීන් පටලයකින් ආලේප වේ. එය පෙතිකුලය (Pellicle) ලෙස හදුන්වයි.
- මුඛ බැක්ටීරියා, විශේෂයෙන් Streptococcus mutans සහ Lactobacilli, පෙතිකුලයට ඇලී සිටින අතර එය දන්ත ඵලකය ලෙස හැඳින්වෙන ජෛව පටලයක් සාදයි.
2. සීනි වල බැක්ටීරියා පරිවෘත්තීය
- පැසවිය හැකි කාබෝහයිඩ්‍රේට් (උදා: සුක්‍රෝස්, ග්ලූකෝස්, ෆෲක්ටෝස්) පරිභෝජනය කරන විට, සමරු ඵලකයේ ඇති බැක්ටීරියා මෙම සීනි පැසවීම සිදු කරයි, කාබනික අම්ල (ප්‍රධාන වශයෙන් ලැක්ටික් අම්ලය) නිපදවයි.
3. අම්ල නිෂ්පාදනය සහ pH අගය පහත වැටීම
- අම්ල මුඛයේ pH අගය 5.5 ට වඩා අඩු කරයි, එය එනමල් demineralization (දෘඩ එනමල් මතුපිටින් ඛනිජ අයන ඉවත් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය) සඳහා අත්‍යාවශ්‍ය pH අගය වේ.
- නැවත නැවත අම්ල වලට නිරාවරණය වීමෙන් එනමලය මතුපිටින් කැල්සියම් සහ පොස්පේට් අයන අහිමි වේ.
4. එනමල් සහ දන්ත ඛනිජ ඉවත් කිරීම
- මුලදී, යටි මතුපිට එනමලය ඛනිජ ඉවත් කිරීම සිදු වන අතර, සුදු ලප කැලැල් (Lesion) සාදයි.
- අම්ල ප්‍රහාර දිගටම පැවතුනහොත්, තුවාලය ගැඹුරට ගොස් දන්ත පටක කරා ළඟා වන අතර එය ඛනිජකරණය අඩු සහ වඩාත් අවදානමට ලක්විය හැකිය.
- බැක්ටීරියා මගින් දන්ත පටක ආක්‍රමණය කිරීම පල්ප ප්‍රදාහය (පල්පිටිස් – Pulpitis) ඇති කළ හැකි අතර අවසානයේ දත් ආසාදනය හෝ කුහර (Absess) ඇති විය හැක.
5. නැවත ඛනිජකරණයේ අසමතුලිතතාවය
- සාමාන්‍යයෙන්, කෙල අම්ල ස්වාරක්ෂක කිරීමට උපකාරී වන අතර නැවත ඛනිජකරණය සඳහා ඛනිජ (කැල්සියම්, පොස්පේට්, ෆ්ලෝරයිඩ්) සපයයි.
- අම්ල අභියෝග නිතර හෝ දීර්ඝ කාලීන නම්, ශේෂය ශුද්ධ ඛනිජ ඉවත් කිරීම දෙසට මාරු වන අතර දිරායාම වර්ධනය වේ.
ප්‍රධාන අවදානම් සාධක
- නිතර සීනි භාවිතය
- දුර්වල මුඛ සනීපාරක්ෂාව
- අඩු ෆ්ලෝරයිඩ් නිරාවරණය
- වියළි මුඛය (දුම් බීම, සමහර ඖෂධ)
- දත් මත ගැඹුරු සිදුරු සහ ඉරිතැලීම්
- අඩු සමාජ ආර්ථික තත්ත්වය
- දන්ත වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර සදහා සීමිත වූ අවකාශ
ආරක්ෂිත සාධක
- කෙල (අම්ල ගතිය අඩු කරන අතර නැවත ඛනිජකරණයට උපකාරී වේ)
- ෆ්ලෝරයිඩ් (නැවත ඛනිජකරණය ප්‍රවර්ධනය කරන අතර බැක්ටීරියා පරිවෘත්තීය ක්‍රියාවලිය වළක්වයි)
- හොඳ මුඛ සෞඛ්‍යාරක්ෂාව
- සීනි භාවිතය අඩු කිරීම
රෝග ලක්ෂණ
කුහරයක් ආරම්භ වන විට, එය කිසිදු රෝග ලක්ෂණයක් ඇති නොකරයි.
මුල් ක්ෂය වීමේ රෝග ලක්ෂණ විය හැක්කේ:
- දත් මත සුදු හෝ දුඹුරු පැහැ ලප – සාමාන්‍යයෙන් විදුරුමස් අසල ඇතිවේ.
- දත් සංවේදීතාව -පැණි රස, උණුසුම් හෝ සීතල දෙයක් කන විට හෝ බොන විට මෘදු හෝ තියුණු වේදනාවක් ඇතිවේ.
දිරායාම විශාල වන විට, එය පහත සඳහන් රෝග ලක්ෂණ ඇති කළ හැකිය:
- දත් කැක්කුම.
- හපන විට වේදනාව.
- දිරා යන දත ඇති ප්‍රදේශයේ පීඩනයක් හෝ අපහසුතාවයක් දැනීම.
- දතක ඕනෑම මතුපිටක දුඹුරු, කළු හෝ සුදු පැල්ලම් ඇතිවීම.
- ඔබේ දත්වල පෙනෙන සිදුරු හෝ වලවල් නරක රෝග ලකුණකි.
- දුර්ගන්ධය හෝ නරක රසය: බැක්ටීරියා මගින් ආහාර අංශු බිඳවැටීම නිසා නොනවතින දුර්ගන්ධයක් සහ මුඛයේ අප්‍රසන්න රසයක් ඇති විය හැක.
- ප්‍රදාහය ඇති විදුරුමස්:බලපෑමට ලක් වූ දත අසල විදුරුමස් රතු වීම, ඉදිමීම සහ ලේ ගැලීම.
- දරුණු ක්ෂයවීම් නිසා කුහරයක් ඇති විය හැකි අතර, මුහුණේ ඉදිමීම, වේදනාව සහ උණ පවා ඇති විය හැක.
රෝග විනිශ්චය
දන්ත වෛද්‍යවරු ඔබේ රෝග ලක්ෂණ සහ ඔවුන්ගේ පරීක්ෂණ සොයාගැනීම් මත පදනම්ව කුහර වර්ග 3 කට වර්ග කරති:
- සුමට මතුපිට (Smooth Surface)
- වල සහ පැල්ම (Pit and Fissure)
- මූලය (Root)
සමහර විට රෝග විනිශ්චය සඳහා X-Ray පරීක්ෂණයක් අවශ්‍ය වේ.
ප්‍රතිකාර
- ෆ්ලෝරයිඩ් ප්‍රතිකාර : ඔබේ දතෙහි කුහරය මෑතකදී ආරම්භ වූවා නම්, ෆ්ලෝරයිඩ් ප්‍රතිකාරයක් මඟින් ඔබේ දතෙහි එනමලය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීමට උපකාරී වන අතර සමහර විට මුල් අවධියේදී කුහරය ආපසු හැරවිය හැකිය.
- පිරවුම් : ප්‍රතිස්ථාපන ලෙසද හඳුන්වන පිරවුම් ප්‍රධාන ප්‍රතිකාර ක්‍රමයයි. පිරවුම් විවිධ ද්‍රව්‍ය වලින් සාදා ඇත. ද්‍රව්‍ය කිහිපයක මිශ්‍රණයක් වන දන්ත ඇමල්ගම් පිරවුම සදහා සාමාන්‍යෙන් භාවිතා කෙරේ.
- ඔටුනු(Crowns) : ඔබේ දත් බොහෝ සෙයින් දිරාපත් වී ඇත්නම් හෝ දුර්වල වී ඇත්නම්, ඔබට ඔටුන්නක් අවශ්‍ය විය හැකිය. ඔටුන්න යනු ඔබේ දතෙහි සම්පූර්ණ ස්වාභාවික ඔටුන්න ප්‍රතිස්ථාපනය කරන කෘතිම ආවරණයකි. ඔටුනු දුම්මල, ලෝහ හෝ රන් වලට ඒකාබද්ධ කරන ලද පෝසිලේන් වලින් සාදා ගත හැකිය.
- දන්ත මූල ඇල ප්‍රතිකාර (Root Canal Treatments) : දිරායාම ඔබේ දතෙහි අභ්‍යන්තර ද්‍රව්‍යය වන දන්ත පල්පය වෙත ළඟා වූ විට, ඔබට මූල ඇල ප්‍රතිකාරයක් අවශ්‍ය විය හැකිය. මෙය දැඩි ලෙස හානි වූ හෝ ආසාදිත දතක් ඉවත් කිරීම වෙනුවට අලුත්වැඩියා කර බේරා ගැනීම සඳහා වන සංකීර්ණ ප්‍රතිකාරයකි.
- දත් ගැලවීම : සමහර දත් ඉතා දරුණු ලෙස දිරාපත් වන අතර ඒවා නැවත යථා තත්ත්වයට පත් කළ නොහැකි අතර ඒවා ඉවත් කළ යුතුය.
දත් දිරායාම වළක්වා ගන්නේ කෙසේද?
1. නිසි මුඛ සනීපාරක්ෂාව:
- දත් මැදීම: අවම වශයෙන් දිනකට දෙවරක්වත් දත් මදින්න, වඩාත් සුදුසු වන්නේ ආහාර ගැනීමෙන් පසු ෆ්ලෝරයිඩ් සහිත දන්තාලේපයකි.
- මුඛය සේදීම: එනමලය ශක්තිමත් කිරීමට සහ දන්ත ඵලක ගොඩනැගීම අඩු කිරීමට ෆ්ලෝරයිඩ් මුඛ සේදීමක් භාවිතා කිරීම සලකා බලන්න.
- දන්ත ෆ්ලෝස් කිරීම: ඔබේ දත් අතර ඇති ආහාර අංශු සහ දන්ත ඵලකය ඉවත් කිරීම සඳහා දිනපතා දන්ත ෆ්ලෝස් හෝ අන්තර් දන්ත බුරුසු භාවිතා කරන්න.
- දන්ත සීලන්ට්: ඔබේ දන්ත වෛද්‍යවරයාගෙන් විමසන්න, ඒවා දත් දිරායාමෙන් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා පිටුපස දත් හපන මතුපිටට යොදන තුනී ප්ලාස්ටික් ආලේපන වේ.
2. සෞඛ්‍ය සම්පන්න ආහාර වේලක්:
- සීනි සහිත ආහාර සහ පාන වර්ග සීමා කරන්න: සීනි සහිත කෙටි ආහාර, රස කැවිලි, සෝඩා සහ අනෙකුත් සීනි සහිත පාන වර්ග ගැනීම අඩු කරන්න.
- සෞඛ්‍ය සම්පන්න කෙටි ආහාර තෝරන්න: සීනි සහිත කෙටි ආහාර වෙනුවට පලතුරු, එළවළු, චීස් සහ ඇට වර්ග තෝරා ගන්න.
- පිෂ්ඨය අඩංගු ආහාර ගැනීමෙන් වළකින්න: පිෂ්ඨය ඔබේ දත්වල ඇලී ඇති අතර දන්ත ඵලක සෑදීමට දායක විය හැක.
- සජලීව සිටින්න: හැකි පමණ ජලය පානය කරන්න, එය ආහාර අංශු සහ බැක්ටීරියා සෝදා යැවීමට උපකාරී වේ.
3. නිසි දන්ත සත්කාර:
- පරීක්ෂා කිරීම්: දිරායාමේ මුල් සලකුණු හඳුනාගෙන වළක්වා ගැනීම සඳහා නිතිපතා දන්ත පරීක්ෂණ සහ වෘත්තීය පිරිසිදු කිරීම්, සාමාන්‍යයෙන් සෑම මාස හයකට වරක් සැලසුම් කරන්න.
- දන්ත වෛද්‍යවරු විසින් යොදන සීලන්ට්: නිර්දේශ කරන්නේ නම්, ඔබේ දත් ආරක්ෂා කර ගැනීම සඳහා දන්ත සීලන්ට් යොදන්න.
- ෆ්ලෝරයිඩ් ප්‍රතිකාර: එනමලය ශක්තිමත් කිරීමට උපකාරී වන ෆ්ලෝරයිඩ් ප්‍රතිකාර ගැන ඔබේ දන්ත වෛද්‍යවරයා සමඟ සාකච්ඡා කරන්න.
- මුල් ප්‍රතිකාර: වේදනාව හෝ සංවේදීතාව වැනි දත් දිරායාමේ සලකුණු ඔබ දුටුවහොත්, ප්‍රතිකාර සඳහා වහාම ඔබේ දන්ත වෛද්‍යවරයා හමුවන්න.
4. අවදානම් සාධක සහ රෝග ලක්ෂණ පිළිබඳව දැනුවත් වන්න.
- දත් පිහිටීම : දිරායාම බොහෝ විට සිදුවන්නේ ඔබේ පිටුපස දත්වල ය.දත්වල සංකීර්ණ පෘෂ්ඨයන් නිසා, අනෙකුත් දත් හා සසඳන විට දත් හා පූර්ව දත් දිරායාමට වැඩි අවදානමක් ඇත.
- ඇතැම් ආහාර සහ පාන වර්ග : දිගු කාලයක් දත්වල ඇලී සිටින ආහාර (චොකලට්, සීනි, සෝඩා, වියළි පලතුරු, කේක්, කුකීස්, අයිස්ක්‍රීම් සහ තද රසකැවිලි) කෙළ මගින් පහසුවෙන් සෝදා හරින ආහාර වලට වඩා දත් දිරායාමට හේතු වේ.
- නිතර ආහාරපාන ගැනීම : ඔබ සීනි සහිත පාන වර්ග ගොඩක් බොන විට හෝ කන විට, ඔබේ දත් වලට පහර දෙන අම්ල නිපදවා ඒවා ගෙවී යාමට මුඛයේ ඇති බැක්ටීරියා වලට වැඩි ඉන්ධනයක් ලබා දෙයි. දවස පුරා සෝඩා හෝ වෙනත් ආම්ලික පාන වර්ග පානය කිරීමෙන් ඔබේ දත් මතුපිට අඛණ්ඩ අම්ල ස්නානයක් ඇති වේ.
- නුසුදුසු දත් මැදීම : ආහාර ගැනීමෙන් හා පානය කිරීමෙන් පසු ඉක්මනින් ඔබේ දත් පිරිසිදු නොකළහොත්, දන්ත ඵලක ඉක්මනින් සෑදෙන අතර එය දිරායාමේ සහ විදුරුමස් ප්‍රදාහයේ පළමු අදියර විය හැකිය.
- ප්‍රමාණවත් ෆ්ලෝරයිඩ් නොලැබීම : ස්වභාවිකව ඇති වන ඛනිජයක් වන ෆ්ලෝරයිඩ්, කුහර වැළැක්වීමට උපකාරී වේ.
- අන්ත වයස් කාණ්ඩ : බාල හෝ වැඩිහිටි වයස්වල අයට දත් දිරායාමේ ප්‍රවණතාව වැඩිය.
- විදුරුමස් අවපාතය: පසුපසට ගිය හෝ දිරා ගිය විදුරුමස් මගින් මුල් මතුපිට නිරාවරණය වන අතර එය දිරාපත්වීමට වැඩි අවදානමක් ඇත.
- සමාජ ආර්ථික තත්ත්වය:අඩු සමාජ ආර්ථික තත්ත්වය, දුර්වල මුඛ සනීපාරක්ෂාව සහ දන්ත ප්‍රතිකාර සඳහා සීමිත ප්‍රවේශය වැනි සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකි අතර, එමඟින් දත් දිරායාමේ අවදානම වැඩි විය හැකිය.
- පවුල් ඉතිහාසය:දත් දිරායාමේ පවුල් ඉතිහාසයක් තිබීම, ජානමය සහ පාරිසරික (ආහාර පුරුදු) නිසා දත් දිරායාමේ ප්‍රවණතාවයක් පෙන්නුම් කළ හැකිය.
- වියළි මුඛය:මුඛය වියළි වීමට හේතුව කෙළ නොමැතිකමයි. කෙළ ඔබේ දත්වලින් ආහාර සහ දන්ත ඵලකය සෝදා හැරීමෙන් දත් දිරායාම වැළැක්වීමට උපකාරී වේ.
- දන්ත උපකරණ පැළඳීම: වසර ගණනාවක් පුරා, දන්ත පිරවුම් දුර්වල විය හැකිය, කැඩී යාමට පටන් ගත හැකිය හෝ රළු දාර ලබා ගත හැකිය. මෙය දන්ත ඵලකය වඩාත් පහසුවෙන් ගොඩනැගීමට ඉඩ සලසන අතර ඒවා ඉවත් කිරීම දුෂ්කර කරයි.
- බඩ දැවිල්ල: ආමාශ ආන්ත්‍රික-එසොෆැජල් ප්‍රතීක රෝගයේ (GORD) පොදු රෝග ලක්ෂණයක් වන අම්ල ගතිය හා ඔක්කරය, ආමාශයේ අම්ලය ඔබේ මුඛයට ගලා යාමට හේතු විය හැක. මෙය ඔබේ දත්වල එනමලය දිරාගොස් විශාල හානියක් සිදු කළ හැකිය.
- ආහාර ගැනීමේ අක්‍රමිකතා: අධිආහාර අරුචිය (Anorexia) සහ බුලිමියා (Bulimia) නිසා දත් ඛාදනය හා කුහර ඇති විය හැක. නැවත නැවත වමනය කිරීම මගින් ආමාශයේ අම්ලය දත් මතට ගලා යයි. එය එනමලය කා දමයි.
සාරාංශය
දත් දිරායාම බොහෝ විට සිදුවන්නේ අධික සීනි සහිත ආහාර සහ පාන වර්ග ගැනීමෙන් සහ ඔබේ දත් සහ විදුරුමස් පිරිසිදු නොකිරීමෙනි. දත් දිරායාම සිදුවන්නේ බැක්ටීරියා ඔබේ දත් මත දන්ත ඵලක ලෙස හඳුන්වන ඇලෙන සුළු තට්ටුවක් නිර්මාණය කරන විටය. මෙය කාලයත් සමඟ ඔබේ දත් මතුපිටට හානි කරයි. එය පාලනය නොකළහොත් දත් දිරායාමට සහ ව්‍යුහාත්මක හානිවලට හේතු වේ. දරුවන් තුළ දත් දිරායාම බහුලව දක්නට ලැබේ. දත් දිරායාම මුලදී කිසිදු රෝග ලක්ෂණයක් ඇති නොකළ හැකිය. වැළැක්වීම ආහාර පාලනය, ෆ්ලෝරයිඩ් භාවිතය සහ නිතිපතා මුඛ සෞඛ්‍යාරක්ෂාව මත රඳා පවතී.
කළ යුතු දේ
- ෆ්ලෝරයිඩ් සහිත දන්තාලේපයකින් දිනකට දෙවරක්වත් දත් මදින්න – දත් මැදීමෙන් පසු කෙළ ගසන්න, සේදීම නොකරන්න.
- දන්ත ෆ්ලෝස් හෝ අන්තර් දන්ත බුරුසු භාවිතයෙන් ඔබේ දත් අතර සෑම දිනකම පිරිසිදු කරන්න.
- සීනි රහිත ඖෂධ භාවිතා කරන්න
- නිතිපතා දන්ත පරීක්ෂාවන් සිදු කරගන්න (ඔබේ දන්ත වෛද්‍යවරයාට ඔබ කොපමණ වාරයක් යා යුතුද යන්න පිළිබඳව උපදෙස් දීමට හැකි වනු ඇත)
නොකළ යුතු දේ
- ඕනෑවට වඩා සීනි සහිත ආහාර හෝ පාන වර්ග ගැනීමෙන් වලකින්න.
- දුම් පානය නොකරන්න