වැඩිහිටියන්ගේ වැටීම් වැදගත් වන්නේ ඇයි?
- වැටීම් වළක්වා ගත හැකිය.
- ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ: වයස අවුරුදු 65 සහ ඊට වැඩි වැඩිහිටියන් අතර වැටීම් 2021 දී මරණ 38,000 කට වඩා සිදු කළ අතර, එම කණ්ඩායමේ තුවාල හේතුවෙන් සිදුවන මරණ සඳහා ප්‍රධාන හේතුව එය විය.
- 2021 දී, හදිසි දෙපාර්තමේන්තු වැඩිහිටි වැටීම් සඳහා මිලියන 3 කට ආසන්න රෝහල් ගතවීම් වාර්තා වී ඇත.
- 2019 දී, උකුල් ඇට කැඩී යාමේ මරණ වලින් 83% ක් සහ උකුල් ඇට කැඩීම් සඳහා රෝහල්ගත කිරීම් වලින් 88% ක් වැටීම් නිසා සිදු විය.
වැටීම් වැඩිහිටි වැඩිහිටියන්ගේ සෞඛ්‍යයට සැලකිය යුතු තර්ජනයක් වන අතර ස්වාධීනව සිටීමට ඇති හැකියාව අඩු කළ හැකිය. කෙසේ වෙතත්, ඇද වැටීම යනු වයසට යාම නිසාම සිදු නොවේ. ඔබට ඔබගේ වැටීමේ අවදානම අඩු කර ගැත හැකි අතරම ඒ සදහා වෙන අයෙකුටද ඔබට උපකාර කලහැකිය. වැඩිහිටියන්ට පවා වැටීමේ අවදානම අඩු කිරීම සදහා ඉතා සාර්ථක ක්‍රම තිබේ.
වැටීම් වලට හේතුව කුමක්ද?
1. වයසට අදාළ:
- ඇස් පෙනීම දුර්වල වීම: වයසට සම්බන්ධ පෙනීමේ දුර්වලතා නිසා අනතුරු හදුනා ගැනීම දුෂ්කර විය හැකි අතර, එය වැටීම් වලට තුඩු දිය හැකිය.
- මන්දගාමී ප්‍රතික්‍රියා කාලය: වයසත් සමඟ ප්‍රතීකය (Reflexs) සහ ප්‍රතික්‍රියා කාලය (Reaction Time) මන්දගාමී වන අතර, පැටලීමක් සිදුවුවහොත් යමක් අල්ලා ගැනීම අපහසු කරයි.
- මාංශ පේශි ශක්තිය හා සමබරතාවය අඩු වීම: අපි වයසට යන විට, මාංශ පේශි ස්කන්ධය සහ ශක්තිය අඩු වන අතර, සමබරතාවය පවත්වා ගැනීම සහ ඉරියව්වල වෙනස්කම් වලට ඉක්මනින් ප්‍රතිචාර දැක්වීම අපහසු කරයි.
- ඇවිදීමේ සහ සමබරතාවයේ ගැටළු: ඇවිදීමේ රටාවන් සහ සමබරතාවයේ වෙනස්වීම් වැටීමේ අවදානම වැඩි කළ හැකිය.
2. සෞඛ්‍ය තත්ත්වයන්:
- පාකින්සන් රෝගය (Parkinson’s Disease): පාකින්සන් රෝගය සමබරතාවයට සහ සම්බන්ධීකරණයට බලපෑම් කළ හැකි අතර එමගින් වැටීමේ අවදානම වැඩි කරයි.
- ආතරයිටිස් (Arthritis ): ආතරයිටිස් වේදනාව හා සන්ධි තද ගතිය ඇති කළ හැකි අතර, චලනය වීමට සහ සමබරතාවය පවත්වා ගැනීමට අපහසු වේ.
- ආඝාතය (Stroke): ආඝාතය දුර්වලතාවයට හෝ අංශභාගයට හේතු විය හැකි අතර, එමඟින් එහා මෙහා ගමන් කිරීම සහ සමබරතාවය පවත්වා ගැනීම අපහසු වේ.
- ඉරියව් වෙනස් කිරීමෙන් ඇතිවන අව රුධිර පීඩනය (Postural Hypotension – පුද්ගලයෙකු වාඩි වී හෝ වැතිරීමෙන් පසු එකවර නැගී සිටින විට රුධිර පීඩනය පහත වැටීම): පශ්චාත් අව රුධිර පීඩනය නිසා වාඩිවී සිට නැගිටින විට කරකැවිල්ල සහ ක්ලාන්ත ගතිය ඇති විය හැකි අතර එමගින් වැටීමේ අවදානම වැඩි කරයි.
- ඩිමෙන්ශියාව (Dementia) සහ මානසික අවපීඩනය(Depression): මෙම තත්වයන් සංජානන ක්‍රියාකාරිත්වයට සහ ප්‍රතික්‍රියා කාලයට බලපෑම් කළ හැකි අතර එමගින් වැටීමේ අවදානම වැඩි කරයි.
- දියවැඩියාව: දියවැඩියාව ස්නායු හානි ඇතිකරයි. එමගින් යටිපතුල් සහ පාදවල සංවේදීතාවයට (Sensation) බලපෑම් කරයි. අස්ථායී රුධිරයේ සීනි මට්ටම් කරකැවිල්ලට හේතු විය හැක. මේ සියලු සාධක වැටිමේ ප්‍රවනතාව වැඩිකරයි.
- මුත්‍රා පාලනය කිරිමෙ අපහසුතාව (Urinary incontinence): වැසිකිළියට ඉක්මනින් යාමට ඇති අවශ්‍යතාවය වැටීමේ අවදානම වැඩි කළ හැකිය.
3. ඖෂධ:
- මානසික සෞඛ්‍ය තත්වයන්ට ප්‍රතිකාර කිරීම සඳහා භාවිතා කරන ඖෂධ: විෂාදනාශක(antidepressants), ප්‍රති-සයිකොටික් (antipsyshotics) සහ ඇන්සියොලයිටික් (anxiolytics) වැනි ඖෂධ මගින් කරකැවිල්ල, නිදිමත ගතිය සහ ව්‍යාකූලත්වය වැනි අතුරු ආබාධ ඇති විය හැකි අතර, වැටීමේ අවදානම වැඩි කරයි.
- වෙනත් ඖෂධ: බොහෝ ඖෂධ(බෙහෙත් වට්ටෝරුවකින් අධික රුධිර පීඩන ඖෂධ හෝ කවුන්ටරයෙන් ලබා ගත හැකි ඖෂධ යන දෙඅංශයෙන්ම) කැරකවිල්ල හෝ ක්ලාන්තය ගතිය හෝ හිසරදය වැනි අතුරු ආබාධ ඇති කළ හැකිය එමගින් වවැටීම් අවදානම වැඩි කරයි.
4. පාරිසරික සාධක:
- නිවාස අනතුරු: දුර්වල ආලෝකකරණය, සමහර පඩි සහ පඩිපෙළ අනාරක්ෂිත පාවහන්, කාපට් හෝ කසල වැනි අනතුරු සහ ලිස්සන සුළු පොලව මතුපිට යන මේ සියල්ල වැටීම් වලට දායක විය හැකිය.
- ප්‍රජා අවදානම්: ලිස්සන සුළු පදික වේදිකා, අසමාන පදික වේදිකා සහ හෝටල්වල පොදු ස්ථානවල වැසිකිළි හා නාන කාමරවල අත් වාරු(Handrails) නොමැතිකම ද වැටීමේ අවදානම වැඩි කළ හැකිය.
වැඩිහිටියන් වැටීම වළක්වා ගන්නේ කෙසේද?
- සරල ක්‍රියාමාර්ග මඟින් වැටීම වළක්වා ගත හැකිය.
- වැටීම වැළැක්වීමේ හොඳම ක්‍රම පිළිබඳව ඔබේ වෛද්‍යවරයා සමඟ කතා කරන්න.
- වැටීම් වලදී ඇතිවන බරපතලම තුවාල වලින් එකක් වන්නේ උකුල් ඇට කැඩීමයි.
- උකුල් ඇටය බිඳී යාමෙන් පසු සුවය ලැබීම දුෂ්කර ය. බොහෝ දෙනෙකුට පසුව තනිවම ජීවත් වීමට නොහැකි වේ.
ඔබේ වෛද්‍යවරයා සමඟ කතා කරන්න
- ඔබේ වැටීමේ අවදානම තක්සේරු කර ඔබට කළ හැකි නිශ්චිත දේවල් ගැන ඔවුන් සමඟ කතා කරන ලෙස ඔබේ වෛද්‍යවරයාගෙන් හෝ සෞඛ්‍ය සේවා සපයන්නාගෙන් ඉල්ලා සිටින්න.
- ඔබේ ඖෂධවලින් ඔබට කරකැවිල්ල හෝ නිදිමත ඇති විය හැකිදැයි බැලීමට ඔබේ වෛද්‍යවරයාගෙන් හෝ ඖෂධවේදියාගෙන් විමසන්න. බෙහෙත් වට්ටෝරු සහ කවුන්ටරයෙන් ලබා ගත හැකි ඖෂධ මෙයට ඇතුලත්‍ වේ.
- විටමින් D අතිරේක ලබා ගැනීම පිළිබඳව ඔබේ වෛද්‍යවරයාගෙන් හෝ සෞඛ්‍ය සේවා සපයන්නාගෙන් විමසන්න.
ඔස්ටියෝපොරෝසිස් වැළැක්වීම සහ ප්‍රතිකාර කිරීම
- දුම්පානය අස්ථි තුනී වීමේ අවදානම වැඩි කරයි. එපමනක් නොව ආඝාතය, ඩිමෙන්ශියාව සහ මුත්‍රා පාලනය කිරිමෙ අපහසුතාව (Urinary incontinence) වැනි හේතු වැඩිකරයි. මේ සියල්ල වැටීමේ අවදානම වැඩිකරයි.
- ඔස්ටියෝපොරෝසිස් සඳහා පරීක්ෂා කර අවශ්‍ය පරිදි ප්‍රතිකාර ලබා ගන්න.
ශක්තිය සහ තුලනය සඳහා ව්‍යායාම කරන්න
- සමබරතාවය සහ ශක්තිය පුහුණු සහ වර්ධනය කිරීම: යෝගා, පලාටේ(Pilates) හෝ තායි චී (Tai Chi)වැනි සමබරතාවය, ශක්තිය සහ නම්‍යශීලීභාවය වැඩි දියුණු කරන ව්‍යායාම කරන්න.
- නිතිපතා ව්‍යායාම (සක්‍රිය දිවිපෙවෙත): සතියකට අවම වශයෙන් මිනිත්තු 150 ක් මධ්‍යස්ථ තීව්‍රතාවයකින් යුත් ව්‍යායාමයක් සඳහා ඉලක්ක කර ගන්න, ක්‍රියාකාරී ශක්ති පුහුණුව සහ සමබරතා අභ්‍යාස කෙරෙහි අවධානය යොමු කරන්න.
- කණ්ඩායම් වැඩසටහන් සලකා බලන්න: කණ්ඩායම් ව්‍යායාම වැඩසටහන් මගින් සමාජ සහයෝගය සහ අභිප්‍රේරණය (Motivation)ලබා දිය හැකිය.
ඔබේ ඇස් පරීක්ෂා කරගන්න
- අවම වශයෙන් වසරකට වරක්වත් අක්ෂි වෛද්‍යවරයෙකු ලවා ඔබේ ඇස් පරීක්ෂා කරවා ගන්න, අවශ්‍ය නම් ඔබේ ඇස් කණ්ණාඩි යාවත්කාලීන කිරීමට වග බලා ගන්න.
- ඔබට බයිෆෝකල්(Bifocal) හෝ ප්‍රගතිශීලී (Progressive) කාච තිබේ නම්, ඇවිදීම වැනි එළිමහන් ක්‍රියාකාරකම් සඳහා ඔබේ දුර බෙහෙත් වට්ටෝරුව පමණක් සහිත උපැස් යුවලක් ලබා ගැනීමට ඔබට අවශ්‍ය විය හැකිය. සමහර විට බයිෆෝකල් හෝ ප්‍රගතිශීලී කාච මඟින් දේවල් ඒවා ඇත්ත වශයෙන්ම ඇති ප්‍රමාණයට වඩා සමීප හෝ දුරින් පෙනෙන පරිදි කළ හැකිය.
ඔබේ නිවස වඩාත් ආරක්ෂිත කරන්න
- ඔබට පැකිලී යා හැකි දේවල් ඉවත් කරන්න.
- ඔබේ ටබ් එක හෝ ෂවර් එක ඇතුළත සහ පිටත සහ වැසිකිළිය අසල ග්‍රාබ් බාර් එකතු කරන්න.
- පඩිපෙළ දෙපස රේල් පීලි සවි කරන්න.
- ඔබේ නිවසට ඕනෑ තරම් ආලෝකය ඇති බවට වග බලා ගන්න, වැඩි හෝ දීප්තිමත් බල්බ එකතු කරන්න.
සලකා බැලිය යුතු අනෙකුත් සාධක
- ශ්‍රවණ පරීක්ෂණ: පෙනීමේ සහ ශ්‍රවණ ගැටළු වැටීම් වලට දායක විය හැකි බැවින්, නිතිපතා ශ්‍රවණ පරීක්ෂණ සිදු කර ගන්න.
- සෞඛ්‍ය සම්පන්න ආහාර වේලක්: සෞඛ්‍ය සම්පන්න ආහාර වේලක් පවත්වා ගැනීම සහ සජලනය(Hydration) පවත්වා ගැනීම අස්ථි සහ මාංශ පේශි ශක්තියට සහාය විය හැක.
- පාවහන්: ලිස්සා නොයන පතුල් සහිත සුවපහසු, ආධාරක සපත්තු පළඳින්න.
- හදිසි සම්බන්ධතා: හදිසි සම්බන්ධතා ලැයිස්තුවක් පහසුවෙන් ලබා ගත හැකි ලෙස තබා ගන්න.
අවදානම් සාධක පිළිබඳව දැනුවත් වන්න
සාරාංශය
වැටීම් වැඩිහිටියන්ගේ සෞඛ්‍යයට තර්ජනයක්. වැටීම් ඔවුන්ට ස්වාධීනව සිටීමට ඇති හැකියාව අඩු කළ හැකිය. වයස්ගත වූවන් තුළ වැටීමේ අවදානම වැඩි කරන සාධක කිහිපයක් තිබේ, ඒවාට වයසට සම්බන්ධ වෙනස්කම්, සෞඛ්‍ය තත්වයන්, ඖෂධ සහ පාරිසරික උපද්‍රව ඇතුළත් වේ. සිදුවිය හැකි හේතු හඳුනා ගැනීම සහ වැටීම් වැළැක්වීම සඳහා ඵලදායී වෙනස්කම් සිදු කිරීම, තුවාල වළක්වා ගැනීමට සහ ඔබේ විශ්වාසය සහ ස්වාධීනත්වය පවත්වා ගැනීමට උපකාරී වේ.
කළ යුතු දේ
- ක්‍රියාශීලීව සිටින්න – සෑම දිනකම ක්‍රියාශීලීව සිටීම සහ සතියකට අවම වශයෙන් දෙවරක්වත් ශක්තිය හා සමබරතාවය වැඩි දියුණු කරන ක්‍රියාකාරකම් වල යෙදීම.
- හොඳින් ගැලපෙන, ලිස්සා නොයන සහ හොඳ ග්‍රහණයක් ඇති සපත්තු හෝ සෙරෙප්පු පළඳින්න.
- නාන කාමරයේ හෝ ස්නානය කිරීමේදී ලිස්සා නොයන කාපට් එකක් භාවිතා කරන්න.
- පඩිපෙළවල් මත ආරක්ෂිත අත් වාරු(Handrails) කිරීම සහ නාන කාමරයේ අත් වාරු(Handrails) අල්ලා ගැනීම සලකා බලන්න.
- ඇවිදීමේ ආධාරකයක් අවශ්‍ය විට භාවිතා කිරීම.
- හොඳින් ආහාර ගෙන සජලීව සිටින්න – ඔබ ප්‍රමාණවත් ලෙස ආහාර නොගත හොත් හෝ නිසි පමන ජලය පානය නොකලහොත් ඔබට හිසේ කැක්කුමක් හෝ ක්ලාන්තයක් ඇති විය හැක.
- ඔබේ අස්ථි සෞඛ්‍යය ගැන සැලකිලිමත් වන්න – කැල්සියම් අඩංගු ආහාර අනුභව කරන්න, සහ ඔබට ප්‍රමාණවත් විටමින් D ලැබෙන බවට වග බලා ගන්න.
- කන් ඇසීමේ ගැටළු ඔබේ සමබරතාවයට බලපාන බැවින්, නිතිපතා ඇස් පරීක්ෂා කරගන්න, ඔබේ කන් සහ ශ්‍රවණය පරීක්ෂා කර ගන්න.
- ඔබේ ඖෂධ ඔබේ සමබරතාවයට බලපානු ඇතැයි ඔබ සිතන්නේ නම්, වෛද්‍යවරයෙකු හෝ ඖෂධවේදියෙකු සමඟ කතා කරන්න.
- පුද්ගලික අනතුරු ඇඟවීමක් (Personal Alarm) භාවිතා කරන්න, නැතහොත් ඔබ සමඟ ජංගම දුරකථනයක් රැගෙන යන්න.
නොකළ යුතු දේ
- එසවීම හෝ ළඟා වීම වැනි ඔබට අපහසු යැයි හැඟෙන කාර්යයන් කිරීමට උත්සාහ නොකරන්න – ඔබට අන් අයගෙන් උදව් ඉල්ලීමට පසුබට නොවන්න.
- නිවසේ ඕනෑවට වඩා අවුල් සහගත දේවල් තබා නොගන්න, නැතහොත් ලිහිල් වයර් හෝ පලස් වැනි දේවල් මත පැටලෙන්න එපා.
- දුම් පානය නොකරන්න
- අධික ලෙස මත්පැන් පානය නොකරන්න.