හෘද රෝග

හෘද රෝගයක් යනු කුමක්ද?

• 2022 දී එක්සත් ජනපදයේ පුද්ගලයින් 5 දෙනෙකුගෙන් එක් අයෙකු පමණ හෘද රෝගවලින් මිය ගොස් ඇත. ලෝකයේ අකල් මරණ සඳහා අංක එකේ හේතුව හෘදයාබාධයයි.
• හෘද රෝග සඳහා ඔබට ඇති අවදානම දැන ගන්න. එවිට ඔබට ඒවා වළක්වා ගත හැකිය.
• අධි රුධිර පීඩනය, රුධිරයේ අධික කොලෙස්ටරෝල් මට්ටම සහ දුම්පානය ප්‍රධාන අවදානම් සාධක වේ.

හෘද රෝග

හෘදයාබාධයක් ඇතිවන්නේ හෘදයට රුධිරය සපයන ධමනි බිත්තිවල මේද තට්ටු තැන්පත් වීම නිසා රුධිර පරිවහණය අපහසු වන ලෙස ඒවා පටු වීමෙනි.

ධමනි බිත්තිවල කොලෙස්ටරෝල් සහ අනෙකුත් සංඝටක තැන්පත් වීමෙන් මෙම මේද තට්ටු සෑදී ඇත. මේද තට්ටු තැන්පත් වීම නිසා කාලයත් සමඟ ධමනි ඇතුළත පටු වන අතර එමඟින් රුධිර සංසරණය අර්ධ වශයෙන් හෝ සම්පූර්ණයෙන්ම අවහිර කළ හැකිය. මෙම ක්‍රියාවලිය ශරීරයේ ඕනෑම ධමනියක සිදුවිය හැකි අතර මෙය ධමනි සිහින් වීම ලෙස හැඳින්වේ.

හෘදයේ ධමනි පටු වූ  විට පපුවේ වේදනාවක් ඇති කළ හැකිය, මන්ද ඒවා ඔබේ හෘත් පේශිවලට සහ ශරීරයේ අනෙකුත් අවයවවලට රුධිර සැපයුම අවහිර කළ හැකි වීමයි. රුධිර කැටියක් මගින් ධමනියක් සම්පූර්ණයෙන්ම අවහිර කළ හැකි අතර, එය සාමාන්‍යයෙන් සිදුවන්නේ යම් ස්ථානයක මේද තට්ටුව කැඩී යාමෙන් හෝ හානි වීම නිසා එතැන එකතුවන රුධිරය කැටි ගැසීම නිසාය (සම මතුපිට තුවාලයක් වූ ස්ථානයක රුධිරය කැටි ගැසෙන ආකාරයටම) (රූපය 1.1) .

හෘදයාබාධයක් ඇතිවීමට හේතුව කුමක්ද?

හෘදයාබාධයක (myocardial infarction) රෝග යාන්ත්‍රණයට රුධිර ප්‍රවාහය අඩුවීම සහ කිරීටක ධමනි සැලකිය යුතු ලෙස අවහිර වීම හේතුවෙන් හෘත් පේශි පටක මිය යාමට හේතු වන සිදුවීම් මාලාවක් ඇතුළත් වේ.

1. ධමනි සිහින් වීම (මූලික හේතුව)
   
   මෙම ක්‍රියාවලිය ආරම්භ වන්නේ හෘත් පේශිවලට රුධිරය සපයන ධමනි (කිරීටක ධමනි) වල බිත්තිවල ලිපිඩ බහුල මේද තට්ටු සෑදෙන නිදන්ගත ප්‍රදාහක තත්වයක් වන ධමනි සිහින් වීමෙනි. හෘද කුටි සෑම විටම රුධිරයෙන් පිරී තිබුණද, හදවතේ අභ්‍යන්තරම පටලය දැඩි බැවින් හදවතට ඒ කිසිවක් භාවිතා කළ නොහැක. වෙනත් ඕනෑම ඉන්ද්‍රියයක් මෙන්, හෘද මාංශ පේශීන් ද ඔක්සිජන් සහ පෝෂ්‍ය පදාර්ථ රුධිර නාල හරහා ලබා ගත යුතුය. ඒවා කිරීටක ධමනි ලෙස හැඳින්වේ. රුධිර සැපයුම නොමැතිව හදවතට මිනිත්තු 30 කට වඩා ජීවත් විය නොහැක.
   
   ධමනි සිහින් වීමේ ප්‍රධාන අදියර:
   
   • එන්ඩොතීලියම් (endothelium) ලෙස හැඳින්වෙන ධමනියක අභ්‍යන්තරතම පටලයට තුවාල වීම. (ප්‍රධාන වශයෙන් දුම්පානය සහ අධි රුධිර පීඩනය නිසා ඇතිවේ)
     
   • පිෂ්ටධාතුව සමුච්චය වීම (ධමනි බිත්තියේ නරක කොලෙස්ටරෝල් තැන්පත් වීම)
     
   • ප්‍රදාහක ප්‍රතිචාරය: සමහර සුදු රුධිරාණු ධමනි අභ්‍යන්තරතම ස්ථරයට ඇතුළු වී මැක්‍රොෆේජ් (macrophages) බවට පත් වන අතර එමඟින් ලිපිඩ අවශෝෂණය වී පෙණ සෛල සාදයි. බැක්ටීරියා රුධිරයට ඇතුළු වීම නිසා ඇතිවන ආසාදනවලට එරෙහිව සටන් කිරීමට සහ ඕනෑම රුධිර වාහිනයක හානියක් ප්‍රකෘතිමත් කිරීමේදී ප්‍රදාහක ප්‍රතිචාරය ඉතා වැදගත් වේ.
     
   • මේද තට්ටුව සෑදීම: ධමනි බිත්තියේ සුමට මාංශ පේශි සෛල ප්‍රගුණනය වන අතර ලිපිඩ හරය මත තන්තුමය තොප්පියක් සාදයි.
     
2. මේද තට්ටුව කැඩී යාම හෝ හානි වීම.
   
   • හෘදයාබාධයක් සාමාන්‍යයෙන් ඇතිවන්නේ මෙලෙස නාල සිහින් කිරීමේ අවදානමක් ඇති මේද තට්ටුවක් කැඩී යාම හෝ ඛාදනය වීම නිසා එහි අන්තර්ගතය, රුධිර ප්‍රවාහයට නිරාවරණය වීමෙනි.
     
   • මෙය පට්ටිකා සක්‍රිය කිරීම සහ කැටි ගැසීම (thrombus) ආරම්භ කරයි. ධමනි අභ්‍යන්තරය අවහිර කිරීමට තරම් කැටි ගැසීම විශාල විය හැකිය. රුධිර කැටි ගැසීම අත්‍යවශ්‍ය සෞඛ්‍ය සම්පන්න යාන්ත්‍රණයකි. එය නොමැතිව අපට කැපුමක් සිදු වූ සෑම අවස්ථාවකම (පර්යන්ත ධමනියකට) ලේ ගැලීම සිදු වේ. කෙසේ වෙතත්, මෙම ආරක්ෂිත යාන්ත්‍රණය ප්‍රධාන රුධිර නාලයක මැද සිදුවුවහොත් එය ප්‍රති-පලදායක (අපේක්ෂිත ප්‍රථිඵලයට විරුද්ධ) වේ. රුධිර කැටි ගැසීමේ යාන්ත්‍රණයන්ට හානිය සිදුව ඇත්තේ ප්‍රධාන ධමනියක ද නැද්ද යන්න තේරුම් ගත නොහැක. රුධිර නාලයකට තුවාලයක් සිදු වූ සෑම අවස්ථාවකම, එය පට්ටිකා සක්‍රිය කිරීම සමඟ ආරම්භ වන කැටි ගැසීමේ යාන්ත්‍රණයන්ගේ ආධාරයෙන් රුධිර වහනය වැළැක්වීමට උත්සාහ කරයි.
     
3. කැටියක් සෑදීම සහ ධමනි අවහිර වීම.
   
   • තුවාල වූ ස්ථානයේ පට්ටිකා එකතු වන අතර, රුධිරය කැටි ගැසීම සක්‍රීය වී, ෆයිබ්‍රින් බහුල කැටියක් සාදයි.
   • රුධිර කැටියකට කිරීටක ධමනිය අර්ධ වශයෙන් හෝ සම්පූර්ණයෙන්ම අවහිර කළ හැකිය (රූපය 1.2).
   • සම්පූර්ණ අවහිර වීම, ST උච්චතා හෘදයාබාධ (STEMI) ඇති කරයි; අර්ධ අවහිර වීම ST උච්චතා නොවන හෘදයාබාධ (NSTEMI) හෝ ක්ෂණිකව ඇති වී නැති වී යන පපුවේ කැක්කුම ඇති කරයි. ST උච්චතාව යනු ECG හි අර්ථ නිරූපණයකි. S සහ T අතර ECG කොටස සාමාන්‍ය මට්ටමට වඩා ඉහළට ගොස් ඇත්නම්, එය ST උච්චතාවක් ලෙස හැඳින්වේ. එයින් පෙන්නුම් කරන්නේ හෘත් පේශි වලට සැලකිය යුතු හානියක් සිදුවී ඇති බවයි.