කාංසාව

දීර්ඝකාලීන වූ කාංසා තත්වය (Generalised anxiety disorder- GAD)

දීර්ඝකාලීන කාංසා තත්වය (GAD) යනු සාමාන්‍ය වශයෙන් බහුලව දැක්විය හැකි මානසික රෝගී තත්වයකි. මෙහිදී පුද්ගලයා විවිධ දේවල් පිළිබඳව නිතරම අධික කනස්සල්ලෙන් හා බියෙන් පීඩා විඳියි.

කාංසාව (Anxiety) ඇතිවීමේ හේතු මොනවාද?

දිගු කාලීන කාංසා තත්වයක් (GAD) ඇතිවීමට හේතු වන රෝග ක්‍රියාවලිය යනු ජීව විද්‍යාත්මක, මානසික හා පරිසරික සාධකයන්ගේ සංයෝගයකි. මේවා විසින් තර්ජන ලෙස නොසලකා හැරිය හැකි තත්ත්වයන් පවා තර්ජනයක් ලෙස හඳුනාගනිමින් ඒවාට ප්‍රතිචාර දැක්වීමට මනස පොළඹවයි.
දීර්ඝකාලීන කාංසා තත්වයක් යනු මෙලෙස පුද්ගලයා ජීවිතයේ විවිධ දේවල් පිළිබඳව අවම වශයෙන් මාස 6 ක් පුරා දිගටම අධික සහ පාලනය කළ නොහැකි වශයෙන් කනස්සල්ලෙන් පීඩා විඳීමයි.

1. ස්නායු විද්‍යාත්මක සාධක
   1. ස්නායු සම්ප්‍රේෂකවල අක්‍රමිකතාව
      • ගැමා-ඇමයිනොබියුට්රික් අම්ලය (GABA): GABA යනු ප්‍රධාන නිෂේධනීය ස්නායු සම්ප්‍රේෂකයයි. අඩු GABA ක්‍රියාකාරිත්වය මොළයේ සන්සුන් වීමේ හැකියාව අඩු කරයි. එය නිදන්ගත කාංසාවට දායක වේ.
      • සෙරටොනින් (5-HT): මෙහි අසමතුලිතතාවයන් මනෝභාවය, කාංසාව සහ නින්දට බලපෑ හැකිය.
      • නො-එපි-නෙප්-රින් (Norepinephrine) : අධික ක්‍රියාකාරිත්වය ශරීරයේ උද්දීපනය සහ “සටන් කරන්න හෝ පලා යන්න” ප්‍රතිචාරය වැඩි කරයි. ශාරීරිකව දැකිය හැකි කාංසාවේ රෝග ලක්ෂණ වලට හේතු වේ.
      • කෝටිසෝල් (Cortisol) : නිදන්ගත ආතතිය නිසා හයිපොතලමියම් පිටියුටරි අධිවෘක්ක (HPA) අක්ෂය නියාමනය කළ නොහැකි අතර, එමඟින් කෝටිසෝල් මට්ටම් ඉහළ යන අතර එමඟින් සෑම විටම තැති ගත් සහ දැඩි අවධානයෙන් සිටීමේ තත්වයක් ඇති කරයි.
   2. මොළයේ ව්‍යුහය (රූපය.12.1) සහ ක්‍රියාකාරිත්වය
      • ඇමිග්ඩලා (Amygdala) : දිගු කාලීන කාංසා තත්වයක දී ක්‍රියාකාරිත්වය අධික වේ; තර්ජන හඳුනාගැනීම සහ චිත්තවේග හඳුනාගෙන ඒවාට ප්‍රතිචාර දැක්වීමේ කාර්‍ය සිදු කරයි.
      • මොළයේ ඉදිරිපස බාහිකය (Prefrontal cortex) : තාර්කික චින්තනය සහ චිත්තවේග පාලනයට හේතු වේ; මෙහි අඩු ක්‍රියාකාරිත්වය ඇමිග්ඩලා නිෂේධනය අඩු කරයි.
      • ඉදිරිපස තනි බාහිකය (Anterior cingulate cortex): මෙම කොටස නිසි ලෙස ක්‍රියා නොකරන විට බිය, කනස්සල්ල හෝ දුක වැනි හැඟීම් සන්සුන් කිරීමට එයට අපහසු වේ.
2. සංජානන සහ මනෝ විද්‍යාත්මක සාධක
   • සංජානන අසමතුලිතතාව (Cognitive biases): දීර්ඝකාලීන කාංසා තත්වය (GAD) ඇති පුද්ගලයින් බොහෝ විට අවදානම අධිතක්සේරු කරන අතර ඔවුන්ගේ ඒවාට මුහුණ දීමේ හැකියාවන් අවතක්සේරු කරයි.
   • අවිනිශ්චිතතාවන් කෙරෙහි ඇති නොඉවසීම: දේවල් අපැහැදිලි හෝ අවිනිශ්චිත වූ විට පුද්ගලයාට ඉතා අපහසුතාවයක් දැනේ – මෙම කනස්සල්ල නැවත නැවත එදිනෙදා සෑම කටයුත්තක දී ම ඇති කර ගනී.
   • මග හරිනසුළු හැසිරීම: වේදනාකාරී සිතුවිලි හෝ හැඟීම් පිළිබඳ කල්පනා කිරීමට සිදු වීම වළක්වා ගැනීමට මානසික උපායක් වශයෙන් මිනිසුන් කනස්සල්ලට පත් වෙයි.
   • ගැටළු කෙරෙහි සෘණාත්මක ප්‍රවේශය: මුහුණ දීමට සිදුවන ගැටළුවලට නිර්මාණාත්මකව ප්‍රවේශ වීමට හෝ විසඳීමට අපහසු වීම.
3. ජානමය සහ ස්වභාවික ලක්ෂණ
   • ප්‍රවේණිය: පළමු පෙළ ඥාතීන්ට වැඩි අවදානමක් ඇත.
   • ස්වභාවික ලක්ෂණ: පුද්ගලයෙකුගේ ළදරු අවධියේ සිටම ඇති හැඟීම්වලට ප්‍රතිචාර දක්වන ආකාරය හෝ වෙනස්වන තත්වලට ප්‍රතිචාර දැක්වීම වැනි ස්වභාවයයි. එනම්, හැසිරීම් අවහිරතාවය (behavioural inhibition) හෙවත් නව පරිසරයන්ට හෝ පිටත අය සඳහා බියෙන් සිටීම සහ අධික හැඟීම් සංවේදනශීලීත්වය (neuroticism) හෙවත් සුළු දේවල්ට වුව ද අධික ලෙස ප්‍රතිචාර දක්වන අයට කාංසාවට වැඩි අවදානමක් ඇත.
4. පාරිසරික හා පූර්ව ළමා විය සංවර්ධන සාධක
   • කුඩාකල ඇතිවන ආතතිය හෝ කම්පනය: ළමා අපයෝජන, නොසලකා හැරීම් හෝ අහිමි වීම, ආතති ප්‍රතිචාර පද්ධතිය සංවේදී කළ හැකිය.
   • නිදන්ගත ආතතිය හෝ අහිතකර සිදුවීම්: මූල්‍ය ගැටළු, රැකියා පීඩනය හෝ නිදන්ගත රෝග
   • දෙමාපියන් දරුවන් ගොඩනගන ආකාරය: අධික ආරක්ෂිත හෝ විවේචනාත්මක දෙමාපියභාවය කාංසාව වර්ධනයට දායක විය හැකිය.

රෝග ලක්ෂණ

දීර්ඝකාලීන කාංසා තත්වය (GAD) ප්‍රධාන රෝග ලක්ෂණය වන්නේ ඔබේ දෛනික ජීවිතයට බලපාන සහ පාලනය කිරීමට අපහසු ලෙස ඇතිවන ආතතිය හෝ කනස්සල්ලයි.
වැඩිහිටියන් තුළ GAD හි අනෙකුත් රෝග ලක්ෂණ පහතින් දැක්වේ:

• නිදාගැනීමේ අපහසුතාව.
• නොසන්සුන් බවක්, කෝපයක් දැනීම හෝ අවධානය යොමු කිරීමට අපහසු බවක් දැනීම.
• ඉක්මනින් වෙහෙසට පත්වීම.
• ආතතියක් දැනීම.
• උදරාබාධ
• වඩාත් කැපී පෙනෙන හෝ අසාමාන්‍ය හෘද ස්පන්දනයක් (පපුව ගැහීම).
• සිහි නැතිවීමක් හෝ කරකැවිල්ලක් දැනීම.
• සෑම දෙයක්ම එපා වී දැනීම හෝ විෂාදය.

ළමුන් තුළ දීර්ඝකාලීන කාංසා තත්වය පිළිබඳව අවධානය යොමු කළ යුතු ලක්ෂණ:

• අවධානය යොමු කිරීමට අපහසු වීම.
• නින්ද නොයෑම, හෝ නරක සිහින නිසා රාත්‍රියේ අවදි වීම.
• වෙනදාට වඩා වැඩිපුර හෝ අඩුවෙන් ආහාර ගැනීම.
• ඉක්මනින් කෝපයට පත්වීම හෝ නොරිස්සුම් ස්වභාවය සහ කෝපයක් ඇති වන විට පාලනයෙන් තොර වීම.
• නිරන්තරයෙන් කනස්සල්ලට පත්වීම හෝ සෘණාත්මක සිතුවිලි ඇති වීම.
• ආතතිය සහ සෑම විමට නොසන්සුන් වීම (අත් පයවල කුඩා චලන නොනවත්වා සිදු කිරීම) හෝ නිතර වැසිකිළිය භාවිතා කිරීම.
• නිතරම ඇඬීම.
• සෑම විටම දෙමාපිය තුරුලට යෑම (විශේෂයෙන් කුඩා දරුවන් තුළ)
• බඩේ කැක්කුම සහ අසනීප බවක් දැනීම ගැන පැමිණිලි කිරීම.

රෝග විනිශ්චය

ඔබ කනස්සල්ලෙන් සිටීම සහ ශාරීරික රෝග ලක්ෂණ පිළිබඳව වෛද්‍යවරයා ඔබෙන් ප්‍රශ්න කිහිපයක් අසනු ඇත.
ඔබේ හැඟීම් ගැන කතා කිරීමට අපහසු විය හැකි වුවද, වෛද්‍යවරයා සමඟ අවංක වීමට උත්සාහ කිරීම වැදගත් වේ. එවිට නිවැරදිව කාංසා තත්වයක් තිබේ ද නැතිනම් සාමාන්‍ය තත්වයක් ලෙස බැහැර කිරීමට උපකාරී වේ.
ඔබේ පවුලේ වෛද්‍යවරයා විසින් ඉහත රෝග ලක්ෂණ ඇතුළුව පහත සඳහන් තත්ත්ව නිරීක්ෂණය කළ හැකි නම් ඔබට කාංසාව (GAD) ඇති බවට නිශ්චය කරනු ඇත.

• ඔබ බොහෝ විට විවිධ දේවල් ගැන කරදර වීම.
• කනස්සලු හැඟීම් ඔබේ දෛනික ජීවිතයට බලපෑම් කිරීම.
• ඔබේ හැඟීම් පාලනය කර ගැනීමට ඔබට අපහසු බව ඔබට දැනීම.
• අවම වශයෙන් මාස 6 ක් තිස්සේ ඔබට බොහෝ විට කනස්සල්ලක් දැනී තිබීම.